In gesprek met Silke Huysmans en Hannes Dereere

"Mijnbouw is vervlochten met de mensheid. Het ontstaan ervan valt samen met het ontstaan van de mens. Alleen is het zo dat er vroeger een balans werd gezocht naar wat je uit de grond haalt en wat je ervoor terugkrijgt. Deze denkbeeldige weegschaal is nu uit balans."

In de afgelopen 7 jaar heeft het makersduo Silke Huysmans en Hannes Dereere zich volledig gestort in de veelzijdigheid van de mijnbouw. In 2016 begonnen ze hun onderzoekingstocht naar aanleiding van een mijnramp in Zuid-Brazilië, en komende 5 en 6 april toont het duo het laatste onderdeel van hun mining-triologie: Out of the Blue. De Brakke Grond ging met Silke en Hannes in gesprek om dieper te graven naar het belang van... Dieper graven.

Hey Silke en Hannes. Waarom mijnbouw?

Silke: "Onze eerste mijnbouw-voorstelling ging over een destructieve mijnramp in 2015 in Zuid Brazilië, niet ver van de plek waar ik ben opgegroeid. Samen gingen we naar deze plek toe om te praten met mensen die waren getroffen door dit ongeval. Het was in eerste instantie niet de bedoeling om hier een voorstelling over te maken, we wouden vooral te weten komen wat er precies was gebeurd."

Hannes: "We spraken niet enkel met slachtoffers, maar ook met een hele boel andere partijen die bij deze ramp betrokken waren: mijnwerkers, milieuactivisten, priesters, politici, vissers.. We doken volledig in het diepe. We zagen het belang in van het vertellen van een verhaal vanuit verschillende perspectieven, en dat is toen centraal gaan staan in ons werk. Deze documentaire-methode heeft uiteindelijk onze hele artistieke praktijk overgenomen."

Silke: "De core is gesprekken voeren, en deze delen met ons publiek. In het leven zal je altijd subjectief blijven, maar door verschillende perspectieven te belichten proberen we bij alle hoeken stil te staan."

Hannes: "Een narratief met een held en een dader is makkelijk om te begrijpen, maar de werkelijkheid is een stuk complexer. Het is een systeem, een netwerk van handel. Mijnbouw is altijd een vorm van verlies, het is namelijk iets dat wordt losgetrokken vanuit de aarde voor ons eigen gebruik. Echter proberen we onszelf niet in dat verlies te blijven wentelen, maar ook de dynamieken daarachter te begrijpen."

Hebben jullie schoonheid ontdekt in de wereld van de mijnbouw?

Silke: "Mijnbouw is veel verschillende dingen. Kleine dingen zijn ook mijnbouw. Landbouw is mijnbouw, een schaap scheren is ook mijnbouw. Op kleine schaal is het eigenlijk iets heel creatiefs, en betekent het enkel dat je iets maakt met materiaal van de natuur. Dat is prachtig."

Hannes: "Het moment dat je een steen uit de aarde haalt en er een ketting van maakt is het ook mijnbouw."

En wat is dan het gevaar van ‘dieper graven’?

Hannes: "Eén van de mensen die we interviewden voor Mining Stories (de eerste voorstelling van de triologie, red.) vertelde ons: ‘Mijnbouw is vervlochten met de mensheid.Het ontstaan ervan valt samen met het ontstaan van de mens. Alleen is het zo dat er vroeger een balans werd gezocht naar wat je uit de grond haalt en wat je ervoor terugkrijgt.’ Deze denkbeeldige weegschaal is nu uit balans, en om dat evenwicht terug te krijgen is een grote omschakeling nodig. Maar het denken dat we mijnbouw moeten of kunnen stoppen is drogdenken."

Silke: "Zelf doen we ook aan 'mijnbouw', door verhalen te verzamelen van anderen mensen en die te delen met een publiek. We hebben dat uiteraard altijd op een respectvolle manier gedaan, maar we voelen zelf ook dat we daar kritisch bij stil moeten staan, en dat ‘dieper graven’ ook in een bredere context andere betekenissen heeft."

Hannes: "Iedere drie jaar een nieuwe voorstelling maken over dit onderwerp voelde voor ons ook echt als dieper graven: hoe meer je onderzoekt en hoe dieper je graaft, hoe minder licht er overblijft. Onze vorm van ‘mijnen’ proberen we nu ook in bredere maatschappelijke context te plaatsen, en heeft in de artistieke praktijk veel verschillende metaforen. Documentaire research binnen theater betekent simpel gezegd: het nemen van iets, dat binnen een nieuwe context plaatsen en het transformeren tot iets artistieks. Het is belangrijk om hier kritisch over te blijven. Na dit project gaan we een nieuwe fase in waarin we gaan terugkijken op ons werk en onderzoek willen doen naar de staat van documentaire binnen theater vandaag."

Silke: "In een voorstelling laat je ook maar 10% zien van alles dat je hebt verzameld, maar hoe kan je ook de rest een podium geven?"

Welke rol speelt kunst volgens jullie in het politieke of publieke debat?

Hannes: "Als beginnend kunstenaar wil je proberen het collectieve bewustzijn van mensen veranderen, maar realistischer gezien ben je daar maar een klein onderdeel van. Er zijn veel verschillende manieren om met bepaalde thema’s om te gaan. Op de barricade staan is waardevol, wetenschappelijk onderzoek doen is waardevol. Ons werk is een puzzelstukje binnen dat debat of binnen die context, door de gesprekken die we tijdens ons onderzoek voeren met het publiek te delen."

Silke: "De stemmen van de mensen die we laten horen in onze voorstellingen zijn ook vaak aanwezig bij onze voorstellingen. De hele delegatie van Greenpeace is er volgende week bijvoorbeeld bij. Het is fijn om onderdeel uit te maken van die gemeenschappelijke verantwoordelijkheid die je deelt in het verspreiden van verhalen. Wij zijn een schakel binnen dat systeem, en zetten ons af tegen een ‘goed’ of ‘slecht’ verhaal."

Is dat ook het geval in Out of the Blue?

Silke: "Zeker. Het was voor ons een hele logische volgende stap om onderzoek te doen naar diepzeemijnbouw. Er is een groeiend tekort naar grondstoffen, en diepzeemijnbouw wordt voorgesteld als een nieuwe duurzame oplossing voor deze schaarste. Er is een gebied tussen Hawaii en Mexico waar knollen van metaal op de bodem worden ontgonnen, en een Belgisch bedrijf is de koploper in deze praktijk. Dit bedrijf kan op 4500 meter diepte deze metaal-knollen opzuigen. Vanuit ons appartement In België konden we de eerste industriële test ooit voor diepzeemijnbouw volgen."

Hannes: "Datzelfde moment was er ook een onderzoeksschip die keek naar de impact van deze praktijken, en ook een schip van Greenpeace. Deze drie schepen lagen op 500 meter afstand van elkaar. Wij stonden in contact met alle drie en hebben video-gesprekken gevoerd met de aanwezige opvarenden. In de voorstelling zie je een live-montage van de gesprekken en bevindingen van deze periode."

Silke: "Het is een soort performatieve storytelling, waarin wij zelf ook de technologie gebruiken waar mijnbouw voor nodig is. We maken onderdeel uit van dat systeem en dat laten we ook zien. Technologie heeft iets positiefs en iets negatiefs, en dat is de zoektocht naar balans."

Hannes: "Een zoektocht die ook steeds urgenter begint te worden. Een omschakeling die voelbaar nodig is, maar waar niemand van weet hoe ze juist moet. We geven geen antwoord op deze vraag, want die is meerduidig en bestaat uit vele antwoorden tegelijk. We leggen de verantwoordelijkheid eerder bij het publiek om zelf op onderzoek te gaan, en een antwoord voor zichzelf te proberen vinden."