Eindspel: Verslag van de dag

“We lopen nu al uit!” grapt Mark Timmer, artistiek directeur van Frascati, wachtend op het startschot van het festival.
Ikzelf vind vertragingen in het theater nooit zo erg.
Het heeft iets knus. Het bewijst bij voorbaat al dat er menselijkheid betrokken is bij wat we gaan zien. Dat de hele constructie van stroomkabels en afspraken, uiteindelijk toch afhankelijk is van onhandige mensenwezens die zweten en verdwaald raken en de tijd vergeten.

The Long Long Now | Max & Serge Gruson / Regie opleiding, Toneelacademie Maastricht

Mark kon onmogelijk weten hoe ironisch zijn uitspraak zou blijken in de opmaat naar de eerste voorstelling; The Long Long Now van de broers Max en Serge Gruson.
We worden verzocht onze ‘time-telling-devices’ (horloges en mobieltjes) in te leveren en worden de zaal in begeleid waar de exacte, actuele tijd op de grond geprojecteerd staat.
Of althans, dat is toch de tijd?
Gaat een minuut niet sneller dan dat?
En een seconde?
Vertragen we?

Langzaam neemt de techniek – aanvankelijk twee beamers en een speaker vermomd als steen – ons mee in een meditatie over tijd.
De menselijke behoefte vast te klampen aan tijd.
De illusie van lineaire tijd.
De overweldigende indruk van een eindeloos overlappende, samengedrukte bal tijd.
Langzaam worden elementen toegevoegd.
Een rook-machine. Een dun straaltje vallend zand.
Alles lijkt organisch te ontstaan en niks blijft lang genoeg om me de kans te geven me te vervelen.
De installatie neemt ons mee van beeld naar beeld.

Na afloop verschijnt Max Gruson van achteren een techniektafel en in TL-licht ontvangt hij applaus en bedankt zijn medemakers.
Het lucht me een beetje op.
Natuurlijk… De hele technische installatie wordt nog bediend door mensenhanden.

Censuur | Boris de Klerk / Performance opleiding, Toneelacademie Maastricht

Een uurtje later loop ik de grote zaal binnen voor Cesuur van Boris de Klerk.
Door de hoog-gevoelige microfoons die verspreid staan over de speelvloer krijgen de piepjes van de ticketscanners bij de ingang een diepe, theatrale galm.
In de grotendeels verduisterde zaal zien we schimmen van twee performers.
We horen hoe de indrukwekkende geluidsinstallatie hun kleinste geluiden krachtig versterkt.
We horen een adem, een fluister, een beweging.
Een straaltje water valt uit een mond.
Dan een luide dreun, een klap, een stamp.
Een microfoon wordt in een mond genomen voor een pulserende feedback-toon.
Langzaam maar bewust wordt er gebouwd.

Zoekend naar een nieuwe vorm botst deze jonge maker fysiek tegen de blote, klassieke muren van Frascati 1, die trillen en schudden onder de enorme soundscape die zich geleidelijk ontwikkelt tot een volwaardige noise-drone-symfonie.
Het is luidruchtig en gewelddadig en schijnbaar moeiteloos.
Door de versterking, vervorming en feedback heen vergeet je nooit dat ieder geluid actueel gecreëerd wordt door de performers.
Een buitengewoon effectieve samensmelting van mens en techniek.

Op een gegeven moment | Cor Langerak / Performance opleiding, Toneelacademie Maastricht

De laatste voorstelling van de avond, Op een gegeven moment van Cor Langerak, belooft deze lijn door te zetten.
Op de intieme vloer van Frascati 3, bedekt met schermen en kabels, staan vier spelers en een laptop.
Ons wordt uitgelegd dat Langerak, wegens ziekte afwezig, een AI-model heeft gevoed met de volledige inhoud van de Nieuwe Nederlandse Toneelbibliotheek en getraind om nieuwe teksten te schrijven.
Te schrijven?
Nee, te genereren.
‘‘Wij snappen ook niet helemaal hoe het werkt.’’ drukt Bert Luppes ons op het hart.
Het resultaat is een toneeltekst die voor onze ogen wordt gegenereerd.
Volledig nieuw en uniek, om eenmalig, improviserend gespeeld te worden en daarna weer verwijderd.

Terwijl de acteurs spelen kunnen we meelezen op de schermen.
Af en toe een onbestaand woord, een onaffe zin, een grammaticaal foutje.
Maar het programma is onmiskenbaar indrukwekkend.
Honderden stukken uit de Nederlandse toneelgeschiedenis zijn onzichtbaar aanwezig in ieder woord.
Door het poëtische, associatieve stuk heen lijken personages thema’s en motivaties vast te houden.
Heeft een programma deze subtekst in de tekst gestopt?
Of zijn het de spelers die slim kleuren?
Een beetje van beiden?
Ik kom er niet uit.

Prachtige en onzinnige zinnen wisselen elkaar af.
Groteske spelkeuzes en grove schakels in licht en geluid accentueren de absurde inconsistenties in de tekst.
Als halverwege de techniek stokt en Langerak gebeld moet worden om zijn programma weer op gang te helpen, voegt het alleen maar toe aan de schoonheid van het experiment.
Een telefoon moet uit de kleedkamer gehaald worden om als Wifi-hotspot te dienen.
De samenwerking tussen mens en machine is ongemakkelijk. Het schuurt en wringt en kronkelt.

In geen van de drie voorstellingen vandaag had een mens de hoofdrol.
De jonge makers uit Maastricht zoeken collaborateurs in techniek, of dit nou een steen-speaker, een galmende geluidsinstallatie of een A.I.-schrijver is.
Dit creëert vraagstukken, wrijving en onomstotelijke schoonheid.
Wat is theater?
Wat is een performer?
Wat is een auteur?
Maar telkens lijkt de echte magie te ontstaan in de ontmoeting.
De dialoog met mensen.
Zwetend, verdwalend en de tijd vergetend.
Ik schaam me en voel me ouderwets en conservatief als ik dit schrijf maar ik kan niet ontkennen dat deze conclusie me opluchtte.

Roel Pronk | wo 22 juni 2022

Roel Pronk studeerde in 2020 af aan de Toneelschool in Amsterdam. Toen in de loop van het tweede jaar bleek dat Roel een grote liefde en talent voor het schrijven had, paste hij zijn curriculum daarop aan. In de laatste jaren tot zijn afstuderen manifesteerde hij zich als vaste schrijver, vertaler en dramaturg van meerdere afstuderende regisseurs. Sindsdien maakt en schrijft Roel voor o.a. het Amsterdamse Bostheater, Frascati Producties en Theater Bellevue, waar hij nu een lunchvoorstelling schrijft genaamd Love Song. Recent is hij, samen met vaste collaborateurs Marit Hooijschuur en Erasmus Mackenna, oprichter van een eigen theatercoöperatie genaamd LENZ.