Artikelen

Frascati Producties / Tea Tupajić / Veteraneninstituut Nederland DARK NUMBERS ging op woensdag 19 september 2018 in première in Frascati, en was daar tot en met 22 september te zien. Aansluitend ging de voorstelling op tournee. In 2019 is de voorstelling nog te zien in het Grand theater in Groningen (11 maart), in BIT Teatergarasjen in Bergen, Noorwegen (22 en 23 maart) in Monty in Antwerpen (29 en 30 maart) en in Malmö, Zweden (25 mei). Op 14 en 15 mei 2019 herneemt Frascati de voorstelling. Verlies van onschuld Regisseur Tea Tupajić (Sarajevo, 1984) maakt ruim twintig jaar na de val van Srebrenica zomer 1995 een voorstelling met een kleine groep Nederlandse veteranen die erbij waren. Dark Numbers is gebaseerd op de intense ontmoetingen tussen Tupajić en zeven Dutchbat III-veteranen. Dutchbat was een Nederlands bataljon onder het commando van de Verenigde Naties tijdens de Bosnische oorlog van de jaren 1990. Het had tot taak de moslim-enclave veilig te stellen en de veilige zone van de VN in Srebrenica te bewaken. Op 11 juli 1995 namen de Bosnisch-Servische troepen onder leiding van kolonel-generaal Mladić de stad in. De bevolking zocht een toevlucht in de veilige zone van de VN. De meeste vrouwen en kinderen werden met bussen weggestuurd. Generaal Mladić verzekerde Dutchbat dat de overgebleven mannen en jongens, die in het centrum van de VN verbleven, veilig zouden zijn en de vrouwen binnenkort zouden volgen. Op 21 juli verliet de Dutchbat III de enclave. In een periode van een paar dagen werden bijna 8.400 Bosnische moslimmannen en - jongens gedood door Bosnisch-Servische troepen. Het Internationaal Straftribunaal in Den Haag verklaarde in 2004 de gebeurtenissen tot een genocide en de VN-secretaris-generaal Kofi Annan noemde het de ergste misdaad die op Europees grondgebied werd begaan sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog. De Nederlandse VN-betrokkenheid is een groot trauma geweest voor Nederland, maar ook voor heel Europa. De Nederlandse premier Kok nam ontslag met zijn kabinet omdat hij het bloedbad niet had voorkomen. In 2014 concludeerde de Nederlandse rechter dat Dutchbat niet genoeg had gedaan om de bevolking te beschermen en zich bewust was geweest van het risico op genocide. In 2016 hebben meer dan 100 Dutchbat-veteranen de Nederlandse staat gedaagd voor het sturen van hen naar ‘mission impossible’ en voor het lijden van onherstelbare sociale en emotionele schade. In juli 2017 oordeelde het Haagse hof dat Nederland medeverantwoordelijk was voor de dood van 350 Bosnische moslimmannen en concludeerde dat de Nederlandse VN-vredestroepen de mannen een kans hadden moeten geven om binnen hun kamp te blijven. Dark Numbers komt voort uit de wens van Tea Tupajić  om de Dutchbat-veteranen de simpele vraag te stellen: waarom ben je vertrokken? De voorstelling is geen aanklacht, geen verlangen naar genoegdoening, maar juist het omgekeerde. Met mededogen wordt gekeken naar die momenten in de geschiedenis, die moment in het menselijk leven waar het weten faalt. Zo eerlijk mogelijk wordt een onder ogen gekomen. Samen proberen Tupajić en de veteranen het onbegrijpelijke te begrijpen en een wederzijds herkenbaar verlies van onschuld onder ogen te komen. Wat de veteraan ’s nachts wakker houdt Al in het voorjaar van 2017 zette Tupajić de eerste stappen in het project. Ze voerde lange en persoonlijke gesprekken met experts als Hans Blom en Wichert ten Have (voormalig NIOD directeuren), Raadsheer van het Haagse Gerechtshof Mw Gepke Dulek-Schermers (voorzitter van de Raad die in juli ‘17 oordeelde dat de Staat deels aansprakelijk is voor het drama Srebrenica), Marco Gerritsen (advocaat Moeders van Srebrenica), oorlogs- en onderzoeksjournalisten Yaël Vinckx, Frank Westerman en Friso Keuris, Pax voor Vrede, Jaus Muller (veteraan, researcher Ministerie van Defensie) en Joris Voorhoeve (voormalig Minister van Defensie). Deels werd hierbij teruggegrepen naar een eerder programma dat Frascati samen met NRC maakte; een re-enactment van de Kamerdebatten rondom de uitzending van Dutchbat: We moesten iets doen. 20 jaar na Srebrenica. Lees hier de voorbeschouwing die journalist Mark Kranenburg schreef voor NRC en de podcast die er over het programma werd gemaakt door VPRO Nooit Meer Slapen. Najaar 2017 zocht Frascati samen met Tupajić contact met Veteraneninstituut Nederland. Martin Elands (Hoofd kennis- en onderzoekscentrum) zegde medewerking toe en hielp met het benaderen van de Dutchbat-III veteranen. Aanvankelijk ontstond het contact veelal via Facebook, later reisde Tupajić het land af om de oud-soldaten te ontmoeten. Al vanaf de  eerste ontmoetingen werd helder dat zij hun verhaal graag aan Tea Tupajić vertellen. Gedurende het voorjaar van 2018 werkte Tupajić op regelmatige basis één-op-één met de zeven veteranen en het wederzijdse vertrouwen groeide gestaag. Inmiddels komt zij zelfs op verjaardagsfeestjes en buurtbarbecues. Toch is het niet altijd gezellig: samen bespreken Tupajić en de veteranen allerlei nooit eerder onder woorden gebrachte gebeurtenissen en emoties. Samen zochten ze naar wat hen allen ’s nachts wakker houdt. Ongecensureerd Wat er in Srebrenica gebeurde, is te groot om beantwoord te worden door een rechtbank. Het is een humanitaire, existentiële vraag, geen juridische. In Dark Numbers geven Dutchbat III-veteranen hun herinneringen opnieuw vorm. Op die manier biedt de voorstelling ruimte aan hetgeen niet met woorden gezegd kan worden. Dark Numbers zoekt de randen van het bewustzijn op, een gebied waar menselijke demonen regeren. Gebaseerd op ongecensureerde verhalen van zeven Dutchbat-veteranen opent Tupajić één van de donkerste verhalen uit de recente Europese geschiedenis. In wisselende bezetting spelen de ex-soldaten de voorstelling. Internationale productie Dark Numbers is een coproductie van Frascati Producties, Veem Huis voor Performance, Radio Kanzas (Zagreb, HR), BIT Teatergarasjen (Bergen, NO), Teaterhuset AvantGarden (Trondheim, NO), Inkonst (Malmö, SE), Théâtre Garonne (Toulouse, FR) en Vooruit (Gent, BE)