Artikelen

In Klas 5 delen drie mannen het podium. De 15-jarige Jardel, die er roerige jaren op heeft zitten en nu wel eens de vragen wil stellen. Zijn begeleider Sem, die geen toneelervaring heeft en dat best spannend vindt. En theatermaker Tim, die wel een rondslingerende portemonnee zou stelen, maar niet als ie van een omaatje was. Ze staan naast elkaar in volkomen gelijkwaardigheid en doen een oprechte poging te beantwoorden wat het is om man te zijn. In een combinatie van acteerspel en filmmateriaal laat regisseur Priscilla Vaudelle empowerment zien. Jardel loopt over straat als in zijn eigen videoclip; hij leest brieven voor die naïef en volwassen tegelijk zijn; hij eist opheldering over waarom hij ‘een label’ heeft en Tim niet. Priscilla treedt in dialoog met De Bascule, waar Jardel in klas 5 zit en vraagt: kunnen we mensen niet op hun gezonde in plaats van hun zieke deel aanspreken? De Bascule (academisch centrum voor kinder- en jeugdpsychiatrie) vroeg Frascati of zij een project met de jongensgroep wilde doen. ‘Dat durft nooit iemand.’ Tussen het centrum en het theater was al een gedegen fundament gelegd door de twee voorstellingen – The Well en The Tree – die gemaakt werden met meiden uit verschillende groepen. Als onderdeel van De (on)vertelde stad ligt de nadruk in het werkproces met De Bascule op een lang voortraject waarin de maker de tijd neemt om iedereen te leren kennen: het behandelteam, de begeleiders en de jongeren. Deze rustige aanpak heeft als doel te voorkomen dat de theatermaker wordt gekaapt door de instelling, of juist over de patiënten heen walst. De trage start wordt opgevolgd door een kort maakproces. Klas 5 is in slechts een paar repetitie-middagen tot stand gekomen. Dit om de spanningsboog van de jongeren vast te houden en heel direct naar een climax in het theater toe te werken. Op de planken wordt het echt. Het is een eerste stap op weg naar een volwaardige voorstelling: Klas 5 is het eerste ‘voorstel tot een voorstelling’ die Priscilla met de jongens van De Bascule gaat maken.  

In STEMMEN UIT BETON vormen de 1000 bewoners van de Groeneveen flat in Amsterdam-Zuidoost een koor. Ze zingen een grootstedelijk requiem, ieder vanuit de veiligheid van zijn eigen woning. Als ode aan de meerstemmigheid van de samenleving en als oefening in het luisteren naar de ander. Op 12 december 2019 trapte STEMMEN UIT BETON af met deel #1 de OUVERTURE. Theatermakers Timo Tembuyser en Naomi Steijger bellen aan bij alle 372 appartementen van deze microkosmos om gesprekken te voeren, verhalen op te nemen en geluiden te verzamelen. Woningcorporatie Rochdale heeft hen de sleutel van nummer 160C gegeven, waar ze de komende drie jaar elk seizoen een maand zullen wonen. Zo’n langdurige samenwerking is kenmerkend voor De (on)vertelde stad, dat zich ten doel stelt theater en stad op een radicale manier met elkaar te verbinden. Stemmen die normaliter niet gehoord worden, krijgen een podium; het theater wordt een plek waar de bewoners van Groeneveen zich welkom weten en andere stadsgenoten ontmoeten. Iedere residentieperiode sluiten Naomi en Timo af met presentaties in hun atelierruimte in de flat en een luistervoorstelling bij Frascati. Rochdale hecht veel waarde aan de sociale cohesie in haar woningbestand en sinds 2016 lopen er verschillende samenwerkingen met Frascati. De betrokken wijkbeheerders van Rochdale, die werkelijk iedereen kennen, gaven Timo en Naomi hun eerste rondleiding in de flat. Dat hielp om de thema’s af te bakenen die tijdens de tien residentieperiodes onderzocht zullen worden. Door iedere voorstelling een geheel eigen focus te geven, komt een genuanceerd portret van Groeneveen tot stand.

De voorstelling is een onderzoek van regisseur Liesbet Swings (Theater Artemis) naar de werkwijze van De Waterheuvel, een clubhuis voor mensen met een psychiatrische achtergrond. Voor haar onderzoek bracht Liesbet Swings meerdere dagen door met leden van De Waterheuvel. ‘Zijn wij niet allemaal gebaat bij hun orde van de dag?’ vroeg zij zich af. ‘Zien zij wat wij niet zien? Kunnen we de effectieve werkwijze van hun clubhuis toepassen op het welslagen van een avondje theater?’ Tijdens deze presentatie toont ze samen met de leden van De Waterheuvel de tussenstand van hun prille ontmoeting.

The Tree was te zien van 18 t/m 20 april 2019 op locatie in broedplaats LELY en van 16 januari t/m 8 februari 2020 in Frascati. In The Tree zit het publiek rondom een uit doeken opgetrokken cocon waarbinnen andere, onbekende regels gelden. Zeven meisjes vlechten er witte repen stof, die zich als lange boomwortels in elkaar verstrengelen. Ze lijken onbenaderbaar, verwikkeld in een repetitieve, bijna mystieke bezigheid, tot ze naar de grens van hun cocon lopen en de toeschouwers bekijken alsof zij het zijn die op een podium staan. Er ontstaat een spel waarin de meisjes afwisselend contact zoeken en zich terugtrekken. Zij hebben de controle, als ze vragen stellen, als ze een antwoord blijken te verwachten en als ze vertellen over hun verlangen te veranderen in een boom. Theatermaker Alexandra Broeder werkt sinds 2017 met deze groep meiden, die tussen de 15 en de 21 zijn en allemaal behandeld worden (of in behandeling zijn geweest) bij De Bascule, academisch centrum voor kinder- en jeugdpsychiatrie. In het kader van De (on)vertelde stad maakte ze eerst The Well en als opvolger The Tree. Beide voorstellingen kenden een lang voortraject, vele kleine stapjes, om vanuit rust en vertrouwen samen te werken. Dat ze The Tree uiteindelijk negen keer spelen op de planken van Frascati, was geen vooropgezet plan, maar een gezamenlijke sprong in het diepe. Niets is vanzelfsprekend in het leven van deze meisjes. Van het station naar het theater lopen is voor sommige al een hele opgave. Iedere voorstelling is het weer spannend of ze er allemaal zullen staan en dat is ook voor het publiek buiten de cocon te voelen. De voorstelling kent geen klassieke spanningsboog, maar is een geladen veld waar knetterende vonkjes af springen. The Tree is associatief en suggestief, met teksten uit het boek De Vegetariër die dienen als metafoor voor de binnenwereld van de meisjes. Het decor van doeken, een gouden boomstronk en takken-maskers waarmee de meisjes hun transformatie vervolmaken en zich verheffen uit de wereld waar ze geen deel meer van willen zijn, is gemaakt door Sacha Zwiers. Roald van Oosten heeft de muziek geschreven. Hij gebruikte als leidmotief voor het liedje waarmee de voorstelling afsluit een zin uit De Vegetarier: If I could sleep, shrug off consciousness, for even just an hour, slipping in and out of fuzzy consciousness. De meisjes kijken, vragen, vlechten en zingen. Ze zijn zowel confronterend dichtbij als ongrijpbaar ver weg in hun parallelle universum.

In het theater heb je scenarioschrijvers, maar Shell heeft ook een scenario afdeling, waar de toekomst in al haar mogelijkheden, problemen en winstmarges wordt uitgeschreven. Al in 1998 werd op het kantoor van de oliemagnaat een script bedacht dat speelt 2010. De Shell-scenaristen schetsen een wereld waarin het klimaatprobleem alleen maar verergerd is, ze beschrijven stormen aan de oostkust, dramatische zeespiegelstijging en voorspellen dat zowel Shell als overheden wereldwijd worden aangeklaagd door NGO’s. In 2018 – de realiteit blijkt trager dan fictie – kan het script van de plank gehaald worden. Milieudefensie daagt Shell voor de rechter en eist dat Shell stopt met het veroorzaken van wereldwijde klimaatschade. Theatermakers Anoek Nuyens en Rebekka de Wit doken in deze rechtszaak. Ze bezochten aandeelhoudersvergaderingen, lazen speeches en interviews van Shell en ploegden akkoorden en beleidsnota’s van overheden door. Ze begonnen te zien hoe geraffineerd Shell te werk gaat en waarom er zo weinig schot zit in het oplossen van de klimaatcrisis. Iedereen in het debat schuift zijn verantwoordelijkheid door naar een andere partij. Shell wijst naar de consument. U vraagt, zegt Shell, wij draaien. De consument wil om acht uur ’s avonds in de supermarkt met een lege buik en een jengelend kind niet nadenken over de carbon footprint van zijn avondmaal en wijst naar de overheid voor betere wetgeving. Maar als je over de overheid praat, gaat het automatisch over de burgers, want wie anders dan het collectief van deze individuen is de overheid? En via de burger kom je bij de media. Kortom, we weten niet eens op wie we boos kunnen worden. Wat we wel weten, dachten Anoek en Rebekka, is dat Shell al twintig jaar dit script repeteert en dus mag het niet verbazen dat zij met antwoorden en strategieën komen waar wij geen weerwoord op hebben. In samenwerking met Milieudefensie begonnen ze aan een traject van eigen repetities. Ze schreven voor de verschillende partijen een monoloog. Pleidooien die een hele gedachtegang doorlopen, in plaats van de 140 tekens waar we het doorgaans mee moeten doen. Zodat er geen karikaturen ontstaan die je makkelijk naast je neer kan leggen, maar complexe verhalen die een verraderlijk appel doen op je sympathie. Als toeschouwer krijg je de kans om ook de standpunten waar je het niet mee eens bent te doorgronden. Naast de acteurs die de monologen vertolken, worden bij deze pre-enactments specialisten uitgenodigd. Om verder te praten en op meer ideeën te komen, want als we twintig jaar achterstand willen inhalen, zullen we moeten samenwerken. In het najaar van 2020, na tweeënhalf jaar repeteren, zijn we toe aan het slotstuk: de finale. In de voorstelling De zaak Shell (okt-nov 2020 in Frascati en daarna op tour door NL en BE) komen alle partijen aan het woord en een jury maakt de balans op, zodat we de taart van verantwoordelijkheid opnieuw kunnen verdelen. Maar belangrijker nog dan het jury-oordeel is dat de burger nu zijn eigen scenario-afdeling heeft, want in het klimaatdebat is wie zijn rol het best speelt, degene die wint.

Radio van Deyssel: de enige radio-uitzending waarbij je live aanwezig moet zijn. Want wat hier verteld en getoond wordt, gaat niet de ether in. Het is enkel bedoeld voor hen die samengekomen zijn in het intieme Pop-up Theater van Deyssel in de Lodewijk van Deysselbuurt. Een verbouwd winkelpand dat woningcorporatie Rochdale ter gebruik gaf aan theatermaker Hanna Timmers en social designer Luca van Slagmaat. Sinds september 2018 verzamelen ze verhalen van een buurt in verandering. Vier keer per jaar maken ze een voorstelling met en voor bewoners, waarin een thema centraal staat waar iedereen over mee kan praten, zoals ‘je moeder’. Twee professionele acteurs spelen de radiomakers, die samen met niet-professionele acteurs de gemeenschap een gezicht geven. Dankzij deze gelijkwaardige co-creatie behouden de verhalen hun authenticiteit en emotie. Na grondig vooronderzoek van Hanna en Luca wordt een voorstelling in korte tijd ontwikkeld. Dat geeft de bewoners, die dat naast hun gewone bezigheden moeten inplannen, de kans om mee te doen en het levert een transparante manier van vertellen op, want de voorstelling wordt – deels – live gemaakt. In plaats van de buurt zijn verhaal uit handen te nemen, groeien bewoners bij Radio van Deyssel als vertolker van hun eigen Odyssee. De vorm van een radio-uitzending voorziet in een dynamische mix van docu-theater met interviews tegenover een buurtsoap met gespeelde scenes en biedt een uitkomst voor bewoners die niet op het podium willen staan. Zij kunnen hun verhaal in eerder opgenomen audio-materiaal toch vertellen. Meer dan een theaterserie Gedurende het jaar zetten Timmers en Van Slagmaat diverse sociaal-artistieke interventies op. Zo stimuleren ze ontmoetingen, weken verhalen los en zijn ze ook buiten de voorstellingen om zichtbaar en positief aanwezig in de buurt. Ze werken samen met Bakkerij de Eenvoud van Peik Suyling. Elke donderdag staat zijn mobiele bakkerij bij Radio van Deyssel en worden tijdens het broodbakken verhalen uitgewisseld en verbindingen gelegd. Radio van Deyssel heeft zich in de buurt genesteld als een terugkerende ontmoetingsplaats waar zorgen, gemeenschapszin en persoonlijke verhalen op theatrale en kritische wijze een plek krijgen.  

My Name before Naomi ging op 8 november 2018 in première en werd in vijf keer opgevoerd. Van 13 t/m 16 maart 2019 ging de voorstelling in reprise. In de zomer van 2019 zal de voorstelling op t Over t IJ festival te zien zijn. In 2017 nodigde Frascati regisseurs Elike Roovers en Rutger Esajas (DEGASTEN) uit om met patiënten van Equator Foundation een theatervoorstelling te maken. To be or not to be.We will be werd een emotionele voorstelling over de mooie, maar vooral ook traumatische momenten in het leven van de spelers. Naomi Namutebi was één van hen. Na dit eerste project speelde ze in Back to Back, een project van DEGASTEN met de Anne Frank Stichting. Nu is het tijd voor Naomi’s eigen verhaal. Wanneer is een verhaal een verhaal? Het is altijd onvolledig. En Naomi’s verhaal verandert voortdurend, omdat zij in zoveel verschillende categorieën thuishoort. Haar verhaal gaat over mensenrechten, religie, gender, mensenhandel, migratie. Bij elke instantie waar zij mee te maken krijgt, verandert haar identiteit. Wie is Naomi tussen al die verschillende perspectieven en belangen? Wie is Hindu ten opzichte van Naomi? Al sinds de oudheid gaan wij naar het theater om de gruwelijke verhalen van een ander aan te horen. Maar hoe vertel je anno 2018 een menselijke tragedie? Aan de hand van Naomi’s verhaal wordt een beeld geschetst van de complexiteit van de ongemakkelijke thema’s als mensensmokkel en vrouwenhandel. Welke push- en pull-factoren spelen wereldwijd een rol? Welk traject doorloopt Naomi precies, via welke organisaties en personen? In My name before Naomi voert Naomi een gesprek met een actrice die haar verhaal en alle verschillende perspectieven daar op zal belichamen. Voor dit onderzoek spraken de makers met representanten van verschillende instanties zoals een officier van justitie, het Amsterdams Coördinatiepunt Mensenhandel, IND, een politieagent belast met B8-meldingen, een advocaat met expertise asielaanvragen, een psycholoog met expertise PTSS, de Nationaal Rapporteur Mensenhandel, verschillende onderzoeksjournalisten, Sonia en Naomi als ervaringsdeskundigen. Lange lijnen Op vrijdagavond 9 november 2018 organiseerden we aansluitend aan de voorstelling een bijeenkomst met experts op het gebied van mensenhandel, waarbij ook de gesprekspartners aanwezig waren die hierboven genoemd zijn. Iris Bosscher schreef een verslag. De voorstelling wordt na het eerste succes in Frascati hernomen van 13 t/m 16 maart 2019 en mogelijk volgen nog speelbeurten in het land.